„Schulkatechese“ im Spannungsfeld von Patriotismus und Nationalismus
Zur ambivalenten Rolle des katholischen Religionsunterrichts für die Bildung des Demokratischen in Polen
DOI:
https://doi.org/10.25364/10.33:2025.2.7Schlagworte:
Religionsunterricht, Patriotismus, Nationalismus, PolenAbstract
Der Beitrag analysiert die Rolle des katholischen Religionsunterrichts in Polen im Spannungsfeld zwischen Patriotismus und Nationalismus. Ausgehend von den historischen Ereignissen, die zur anhaltenden Verflechtung des Katholizismus mit der polnischen Identität beigetragen haben, wird aufgezeigt, wie schmal der Grat zwischen patriotischen und nationalistischen, oft christlich motivierten Tendenzen ist und wie sich diese Problematik im Religionsunterricht widerspiegelt. Dabei werden – bezogen auf die aktuelle Konzeptualisierung des Religionsunterrichts als „Schulkatechese“ und im Hinblick auf seine curricularen Vorgaben – inhaltliche Schwerpunkte mit polenzentrierten Narrativen und Heldenbildern identifiziert, die nationalismusfördernd wirken können. Die theoretische Reflexion schließt mit Impulsen, wie durch eine kritischere und inklusivere Gestaltung des Religionsunterrichts Nationalismus entgegengewirkt und die Demokratieförderung gestärkt werden kann.
Literaturhinweise
ALSHANSKAYA, Alena: Einmarsch der » Russischen Welt«. Die Propaganda der Russisch-Orthodoxen Kirche und die Legitimation von Russlands Krieg gegen die Ukraine, in: STEINBACHER, Sybille / SÜß, Dietmar (Hg.): Die Ukraine, Russland und die Deutschen. 1990/91 bis heute, Göttingen: Wallstein Verlag 2024.
ANCZYK, Adam / GRZYMAŁA-MOSZCZYŃSKA, Joanna: Religious discrimination discourse in the mono-cultural school: the case of Poland, in: British Journal of Religious Education 40/2 (2018) 182–193.
BADORA, Barbara / GŁOWACKI, Antoni / HERRMANN, Marcin: Młodzież o polityce i demokracji, in: GRABOWSKA, Mirosława / GWIAZDA, Magdala (Hg.): Młodzież 2018, Warszawa: CBOS, KCPU 2019, 99–139.
CHROSTOWSKI, Mariusz / KROPAČ, Ulrich, Between ‘Religious Denomination’ and ‘Social Diversity’: On the Future of Religious Education in Poland. In: Paedagogia Christiana, 51/1 (2023) 157–182.
CHROSTOWSKI, Mariusz: ‘Plurality-Empathetic’Christians: Rethinking Religious Education in Poland, in: Paedagogia Christiana 47/1 (2021) 251–275.
CHROSTOWSKI, Mariusz: “Unholy Alliance”: Identification and prevention of ideological and religious frames between right-wing populism and christianity in Poland, in: Zeitschrift für Religion, Gesellschaft und Politik 7/1 (2023) 321–348.
CHROSTOWSKI, Mariusz: „Nieobecny dyskurs” o potencjale politycznym edukacji religijnej w Polsce, in: Łódzkie Studia Teologiczne 31/3, 11–27.
CHROSTOWSKI, Mariusz: Edukacja religijna w Polsce: Czas na zmianę?, in: Łódzkie Studia Teologiczne 29/3 (2020) 39-52, 43–44.
CHROSTOWSKI, Mariusz: O potrzebie wzmożonej edukacji międzykulturowej w obliczu prawicowego populizmu w Polsce, Edukacja Międzykulturowa 18/3 (2022) 191–203.
CHROSTOWSKI, Mariusz: Populismus als Herausforderung für religiöse Bildung in Polen: Empirische Analyse der Nähe und Distanz zu den populistischen Einstellungen bei Abiturientinnen und Abiturienten in Polen und ihre Relevanz für sozial- und religionspädagogische Praxis, Herne: Gabriele Schäfer Verlag 2023.
CHROSTOWSKI, Mariusz: Prawicowy populizm jako wyzwanie dla edukacji religijnej w Polsce., in: Paedagogia Christiana 53/1 (2024) 199–220.
CHROSTOWSKI, Mariusz: Schulpastoral für alle!: Religionspädagogische und pastorale Impulse deutscher Schulpastoral für ein schulpastorales Modell in Polen (am Beispiel der Diözese Łomża), Berlin: LIT 2021.
CHROSTOWSKI, Mariusz: Teaching Religion in Postmodern Society: Some Insights from the German “Carousel of Concepts” for the Renewal of Catholic Religious Education in Poland, in: British Journal of Religious Education (2024) 1–19.
CHROSTOWSKI, Mariusz: The effects of religious education on prodemocratic positions in the face of the right-wing populism in Poland: Theoretical analysis and clues for educational practices, in: Journal of Religious Education 70/1 (2022) 43–62.
CHROSTOWSKI, Mariusz: The Intersections of Religious and Citizenship Education in Poland, in: Unser, Alexander (Hg.), The Intersections of Religious and Citizenship Education in Europe (in Erscheinung).
DIETZSCH, Andrea: Lehre für (Bildungs-)Gerechtigkeit – Wie politisch darf/muss Religionsunterricht sein?, in: Theo-Web 17/2 (2018), 198–208.
DŁUSKA, Karolina: Nauka religii w szkole publicznej – kościelny przywilej czy służba demokracji?, in: Nurt SVD 51/2 (2017) 336–353.
DRZEŻDŻON, Wojciech: Patriotyzm jako wartość w systemie edukacyjnym i wychowawczym, in: Język-Szkoła-Religia 8/1 (2013), 70–80.
FIAŁKOWSKI, Marek: Patriotyzm wyzwaniem dla Kościoła w Polsce. Na marginesie dokumentu pt. Chrześcijański kształt patriotyzmu, in: Roczniki Teologiczne 6 (2018) 95–110.
FRICKE, Michael / KULD, Lothar / SLIWKA, Anne (Hg.): Konzepte sozialer Bildung an der Schule: Compassion-Diakonisches Lernen-Service Learning, Münster: Waxmann 2018.
FUNDACJA GODŁA POLSKIEGO „TERAZ POLSKA”: Patriotyzm w Polsce: między tradycją a myśleniem ekonomicznym, in: https://terazpolska.pl/pl/a/Patriotyzm-w-Polsce-miedzy-tradycja-a-mysleniem-ekonomicznym [abgerufen am 11.01.2025].
GAŁAŚ, Mieczysław: Obustronna zależność: Patriotyzm w teorii kultury Stanisława Ossowskiego, in: Refleksje 1 (2020) 10–17.
GARSZTECKI, Stefan: Patriotismus in Polen - polnische Identität zwischen Moderne und nationalen Traditionen, in: Polen Analysen 74 (2010) 2–7.
GOLISZEK, Piotr, Nauczanie religii w polskich przedszkolach i szkołach publicznych, in: Teka Komisji Prawniczej PAN Oddział w Lublinie 13/2 (2020) 177–195, 180–191.
GRÜMME, Bernhard: Religionsunterricht als Beitrag zur Bildung in der Demokratie, im: Zeitschrift für Pädagogik und Theologie 71/2 (2019) 159–172.
JASKULOWSKI, Krzysztof / Majewski, Piotr: Populist in form, nationalist in content? Law and Justice, nationalism and memory politics, in: European Politics and Society 24/4 (2023) 461–476.
JASKULOWSKI, Krzysztof / MAJEWSKI, Piotr: The memory politics of Cursed Soldiers, antisemitism and racialisation, in: Nations and Nationalism 29/4 (2023) 1289–1303.
JĘDRZEJEWSKI, Andrzej / ADAMCZYK, Marek: Polska — tożsamość — Europa. Pytania o współczesny patriotyzm, Radom: Katolickie Stowarzyszenie „Civitas Christiana” 2009, 11–13.
KALUZA, Andrzej: Die Reform des Schulsystems in Polen, in: Polen-Analysen 224 (2018) 2–7.
KASIŃSKA-METRYKA, Agnieszka / DUDAŁA, Rafał: Nationalism and populism in Poland: new threats, old fears, in: KUKOVIČ, Simona / JUST, Petr (Hr.): The Rise of Populism in Central and Eastern Europe, Northampton: Edward Elgar Publishing 2022, 128–143.
KONGREGATION FÜR DEN KLERUS: Allgemeines Direktorium für die Katechese, in: http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cclergy/documents/rc_con_ccatheduc_doc_17041998_directory-for-catechesis_ge.html [abgerufen am 12.01.2025].
KOPICZKO, Tomasz, Nowe dokumenty programowe a ewangelizacja, in: Studia Katechetyczne 15 (2021) 29–42.
KOPIŃSKA, Violetta: Citizenship Education in Poland, in: https://www.bpb.de/die-bpb/partner/nece/329087/citizenship-education-in-poland/ [abgerufen am 07.01.2015]
KOPIŃSKA, Violetta: Country Report: Civic and Citizenship Education in Polish School, in: Journal of Social Science Education 18/1 (2019) 172–202.
KOROLCZUK, Elżbieta: The fight against ‘gender’ and ‘LGBT ideology’: new developments in Poland, in: European Journal of Politics and Gender 3/1 (2020) 165–167.
KRZEMIŃSKA, Dorota: O patriotyzmie, patriotach i wartościach patriotycznych w rozmowach z dorosłymi osobami z niepełnosprawnością intelektualną. Refleksje na marginesie pewnej pracy magisterskiej, in: Niepełnosprawność 26 (2017) 58–83.
KSIĘŻAK, Grzegorz: Nauczanie religii w szkole jako specyficzna forma katechezy, in: Zeszyty Formacji Katechetów, 80/4 (2020) 83–92.
ŁABENDOWICZ, Stanisław: Edukacja religijna w szkole w świetle założeń programowych katechezy Kościoła katolickiego w Polsce po 1990 r., in: Zeszyty formacji katechetów 4 (2020) 24–38.
ŁAWICKI, Jerzy: Wychowanie młodzieży do patriotyzmu w świetle aktualnego Programu nauczania religii oraz w korelacji z wiedzą o społeczeństwie w szkołach średnich, in: Studia Katechetyczne 16 (2021) 133–148.
LESZCZYŃSKA, Iga: Jedna lekcja religii tygodniowo w szkole od 1 września 2025 r. Ministra edukacji podpisała rozporządzenie, in: https://www.infor.pl/prawo/dziecko-i-prawo/edukacja/6830904,jedna-lekcja-religii-tygodniowo-w-szkole-od-1-wrzesnia-2025-r-ministr.html [abgerufen am 12.01.2015].
LESZCZYŃSKI, Karol: Zjawisko patriotyzmu i nacjonalizmu w Polsce i ich związki z religijnością. Analiza desk research dostępnych wyników badań, in: Społeczeństwo 159/3 (2022) 96–120.
MAI, Klaus-Rüdiger: Edith Stein–Geschichte einer Ankunft: Leben und Denken der Philosophin, Märtyrerin und Heiligen, München: Kösel-Verlag 2022.
MAJCHRZAK, Natalia: Tożsamość narodowa, nacjonalizm, patriotyzm – sposoby rozumienia, dyferencje, przejawy, in: Conversatoria Linguistica 14 (2022) 63–77.
MAJEWSKA, Lucyna: Rozważania o zmianach w pojmowaniu patriotyzmu współcześnie, in: Kultura i Wartości 32 (2021) 205–223.
MĄKOSA, Paweł: Optimising Religious Education in Poland in the Age of Secularisation, in: Verbum Vitae 42/1 (2023) 271–283.
MĄKOSA, Paweł: Optymalny system formacji chrześcijańskiej w Polsce, in: Verbum Vitae 21 (2012) 297–311.
MARZĘCKI, Radosław / STACH, Łukasz, Fakt czy artefakt? Patriotyzm w życiu młodego pokolenia Polaków, in: Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Politologica 165 (2014), 245–262.
MENDL, Hans: Vorbilder/Modelle/Heilige/Local Heroes, in: SIMOJOKI, Henrik / ROTHGANGEL , Martin / KÖRTNER, Ulrich H. J.(Hg.): Ethische Kernthemen, Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht Verlage 2022, 446–455.
MRUGAŁA, Justyna: Między tradycją a współczesnością : patriotyzm w zglobalizowanym świecie Górnośląskie, in: Studia Socjologiczne. Seria Nowa 4 (2013) 75–93.
OSCE: Toledo Guiding Principles on Teaching about Religion and Beliefs in Public Schools, in: https://www.osce.org/files/f/documents/c/e/29154.pdf [abgerufen am 12.01.2025].
PÄPSTLICHER RAT ZUR FÖRDERUNG DER NEUEVANGELISIERUNG: Direktorium für die Katechese. Arbeitsübersetzung des Sekretariats der Deutschen Bischofskonferenz. Retrieved January 10, 2024, from https://www.dbk.de/fileadmin/redaktion/diverse_downloads/presse_2020/2020-06-25_Direktorium-fuer-die-Katechese_Arbeitsuebersetzung.pdf [abgerufen am 12.01.2025].
PATEREK, Włodzimierz: Nacjonalizm, in: Borkowski, Robert: Konflikty współczesnego świata, Kraków: Wydawnictwa AGH 2001, 88–97.
PLIETH-KALINOWSKA, Izabela: The Patriotism of Polish Youth of the 21st Century, in: Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas. Pedagogika 16 (2018) 339–350.
POLNISCHE BISCHOFSKONFERENZ: Dyrektorium Katechetyczne Kościoła Katolickiego w Polsce, Kraków: WAM 2001.
POLNISCHE BISCHOFSKONFERENZ: Patriotismus in christlicher Gestalt. Arbeitsübersetzung des Sekretariats der Deutschen Bischofskonferenz, in: www.dbk.de/fileadmin/redaktion/diverse_downloads/dossiers_2018/2018-Dokument-Poln.-Bischofskonferenz-Patriotismus-in-christlicher-Gestalt.pdf, [abgerufen am 10.01.2025].
POLNISCHE BISCHOFSKONFERENZ: Podstawa programowa katechezy Kościoła katolickiego w Polsce, Częstochowa: Edycja św. Pawła 2018.
POLNISCHE BISCHOFSKONFERENZ: Program nauczania religii rzymskokatolickiej w przedszkolach i szkołach. Częstochowa: Edycja św. Pawła 2019.
ROKOSZ, Kamilla: Rola katechezy w rozwiązywaniu problemów młodzieży. Studium pastoralno-empiryczne w świetle badań maturzystów w Kielcach, in: https://repozytorium.kul.pl/server/api/core/bitstreams/3aaf7f13-7816-4e5a-9046-c8e2c63b17ae/content [abgerufen am 09.01.2025].
RÓŻAŃSKA, Aniela: Międzykulturowe konteksty edukacji religijnej – problem otwartej tożsamości religijnej, in: Lubelski Rocznik Pedagogiczny 36/3 (2017) 49–58.
SKRZYDLEWSKA, Beata: Adam Chmielowski: patriota, artysta, zakonnik, święty, in: Biografistyka Pedagogiczna 6/2 (2021) 301–313.
SPICHAL, Julia / REIMANN, Gregor: Politische Dimensionen religiöser Bildung. Tagungsrückblick, in: Theo-Web 18/2 (2019) 106–112.
STROINSKA, Magda: Patriotism and Nationalism in the Polish Context: How the meanings of these words kept changing, in: Warsaw East European Review 1 (2011) 185–194.
TOMASIK, Piotr: Wychowanie patriotyczne wyzwaniem dla katechezy Kościoła w Polsce, in: Colloquia Theologica Ottoniana 2 (2019) 101–120.
VETTER, Reinhold: Das Bollwerk des Katholizismus wankt: Rapide Säkularisierung in Polen, Baden-Baden: Tectum Verlag 2021.
WOŁKIEWICZ, Albert: Strategie edukacyjne w polskich programach nauczania religii, in: Edukacja 164/1 (2023) 4–12.
WYDZIAŁ NAUKI KATOLICKIEJ, Akty prawne nauczania religii, in: https://wnk.diecezjazg.pl/akty-prawne-nauczania-religii/ [abgerufen am 10.09.2023].
ZELLMA, Anna, Korelacja nauczania religii katolickiej z wiedzą o społeczeństwie w szkołach ponadgimnazjalnych: Ujęcie teoretyczne, in: Studia, Teologiczno-Historyczne Śląska Opolskiego 32 (2012) 229–242.
ZENDEROWSKI, Radosław: Etnicyzacja religii i sakralizacja etnosu: Nacjonalizm w Europie Środkowo-Wschodniej, in: Athenaeum. Polskie Studia Politologiczne 24 (2010) 36–50.
ŻUK, Piotr / ŻUK, Paweł: Wall-building policy: nationalist space management and borderphobia as right-wing populists' tools for doing authoritarian politics, in: Frontiers in Political Science 6 (2024), 1–16.
Downloads
Veröffentlicht
Zitationsvorschlag
Ausgabe
Rubrik
Lizenz
Copyright (c) 2025 Mariusz Chrostowski
Dieses Werk steht unter der Lizenz Creative Commons Namensnennung 4.0 International.